Transport ma to do siebie, że jest związany z przemieszaniem. A jak mamy do czynienia z przemieszczaniem, to mamy szeroki obszar geograficzny, na którym wykonywana jest umowa. Gdzie jednak dochodzić roszczeń związanych z umową przewozu? Jaki jest właściwy sąd dla umowy przewozu?
Przede wszystkim musimy rozróżnić pomiędzy transportem krajowym, a tym transgranicznym – międzynarodowym. Informacja odnosi się do umów transportu bez udziału konsumentów. Skupimy się też na transporcie drogowym towarów.
Transport krajowy
W przypadku przewozu krajowego sytuacja nie jest aż tak skomplikowana. Chodzi tutaj o sytuację, gdy nie mamy elementu transgranicznego (międzynarodowego). Będzie to sytuacja, w której zarówno obie strony umowy mają siedzibę w Polsce, jak i transport wykonywany jest na terytorium kraju.
Dochodzić roszczeń można zawsze według zasady ogólnej, tj. miejsca zamieszkiwania lub siedziby pozwanego.
Przykład 1:
Firma z Poznania zleca firmie z Warszawy przewóz towarów z Gdańska do Krakowa. Firma z Poznania pozywa firmę transportową o zapłatę 100.000 zł w okręgu, w którym ta firma ma siedzibę. W takim wypadku właściwy będzie Sąd Okręgowy w Warszawie.
Czy jest możliwe pozwanie kontrahenta z umowy transportu przed inny sąd? Taką możliwość stwarza art. 34 kpc. Można bowiem pozwać drugą stronę przed sąd miejsca wykonania umowy. Umowa transportowa lub zlecenie transportowe muszą z istoty rzeczy zawierać postanowienia, gdzie przewóz ma być wykonany.
Przykład 2:
Jak powyżej w przykładzie 1. Umowa transportowa przewiduje, że transport ma być wykonany w Krakowie. Firma z Poznania mogłaby pozwać firmę z Warszawy np. w Krakowie. Ma tutaj wybór pomiędzy sądem ogólnym (Warszawa) a według właściwości przemiennej (Kraków).
Można też skorzystać z następującej możliwości zastosowania właściwości przemiennej:
- przy roszczeniach pieniężnych uznać, że zgodnie z art. 454 kc miejscem spełnienia świadczenia jest siedziba wierzyciela i skorzystać z art. 34 kpc – skutkiem tego pozywamy kontrahenta o zapłatę w sądzie właściwym dla własnej siedziby (nie chodzi tu tylko o wynagrodzenie za przewóz, ale np. też o odszkodowanie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przewozu);
- 33 kpc – roszczeń majątkowych przeciwko przedsiębiorcy można dochodzić tam gdzie jest zakład główny lub oddział przedsiębiorcy (jeżeli roszczenie jest związane z działalnością zakładu).
Strony mogą się także umówić na inny sąd, np. poprzez odpowiedni zapis w umowie transportowej. Umowa o właściwość sądu powinna być sporządzona na piśmie. Jeżeli strony określą jeden sąd dla umowy przewozu i inaczej nie postanowią, to ten sąd będzie wyłącznie właściwy. Strony mogą też umówić się, że będą miały wybór co do kilu sądów lub wskazać, że wyłącznie właściwy będzie sąd właściwy dla powoda.
Przykład 3:
Firma z Poznania zleciła firmie z Warszawy przewóz towarów. W umowie wskazano, że sądem właściwym dla wszystkich roszczeń będzie Gdańsk. Firma z Poznania może pozwać firmę z Warszawy tylko przed sądem w Gdańsku. Jeżeli jednak wytoczy powództwo przed sądem w Warszawie a pozwany ten fakt podniesie przed sądem, to sprawa zostanie przekazana do Gdańska.
Wątpliwości pojawiają się, jeżeli właściwy sąd dla umowy przewozu określony został w ogólnych warunkach umów. Przyjmuje się jednak, że takie postanowienie jest ważne, jeżeli ogólne warunki zostały doręczone drugiej stronie przed zawarciem umowy (art. 384 § 1 kc).
Przykład 4:
Firma z Poznania zleciła firmie z Warszawy przewóz towarów. Firma przewozowa z Warszawy przed przyjęciem zlecenia przesłała firmie z Poznania swoje ogólne warunki świadczenia usług, z których wynika, że sądem wyłącznie właściwym jest Warszawa. Firma z Poznania chciałaby wytoczyć powództwo przed sądem poznańskim o zapłatę odszkodowania powołując się na właściwość przemienną i miejsce wykonania umowy (zapłata w siedzibie wierzyciela). Sąd na wniosek pozwanego stwierdzi swoją niewłaściwość i przekaże sprawę do Warszawy.
A co w przypadku, gdy przy zawarciu umowy transportu obie strony posługiwały się ogólnymi warunkami umów? Wtedy mamy tzw. konflikt formularzy. Sprzeczne postanowienia co do zasady nie obowiązują (art. 385[4] kc). Jeżeli obie strony zastrzegły właściwość innego sądu, to te postanowienia zniosą się wzajemnie, tak jakby żadna ze stron w ogóle takiego postanowienia nie miała.
Transport międzynarodowy
W przypadku międzynarodowego transportu drogowego znajdzie co do zasady zastosowanie konwencja CMR. Konwencja zawiera własne uregulowania co do jurysdykcji sądów. Są one autonomiczne i nie należy w tym wypadku sięgać czy to do polskich przepisów kpc, czy unijnych regulacji (np. rozporządzenia UE nr 1215/2012 Bruksela I bis).
Konwencję CMR stosuje się w przypadku, gdy miejsce nadania przesyłki przewozu znajduje się w innym kraju niż miejsce jej dostawy. Żeby zastosować więc konwencję CMR, transport musi być wykonany w co najmniej dwóch krajach.
Przykład 5:
Firma z Poznania zleciła firmie z Warszawy transport towarów z Gdańska do Berlina. Konwencja CMR znajdzie zastosowanie, choć umowa jest zawarta pomiędzy podmiotami polskimi.
Konwencja nie znajdzie zastosowania w przewozach kabotażowych, czyli wykonywanych w obrębie jednego kraju. W tym przypadkach właściwy sąd dla umowy przewozu ustala się na innych zasadach, o czym będzie mowa niżej.
Przykład 6:
Firma z Poznania zleciła firmie niemieckiej z Berlina przewóz towarów pomiędzy Monachium a Hamburgiem. Miejsce rozpoczęcia i zakończenia przewozu jest w tym samym kraju, więc konwencja CMR nie znajdzie zastosowania.
Jak konwencja reguluje kwestię właściwości sądu?
Odpowiedź znajdziemy w art. 31 konwencji CMR. Przewiduje on właściwość wyłączną następujących sądów:
- sądu, na obszarze którego pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, główną siedzibę lub filię albo agencję, za której pośrednictwem zawarto umowę o przewóz
albo
- sądu właściwego dla miejsca przejęcia towaru do przewozu lub miejsca jego dostawy.
Strony zatem często będą miały do wyboru sądy nawet trzech państw. Skierowanie sprawy do innego sądu niż wyżej wymieniony będzie niedopuszczalne. Strony umowy nie mogą wyłączyć właściwości tych sądów i ustanowić jednego sądu właściwego. Mogą co najwyżej dodać inny sąd do sądów właściwych wynikających z art. 31 konwencji CMR. Strony mogą też wskazać, który sąd będzie właściwy w obrębie danego kraju.
Przykład 7
Polska firma z Poznania zawarła umowę z firmą niemiecką z Berlina o przewóz towarów z Niemiec do Czech. W umowie wskazano, że sądem wyłącznie właściwym, będzie sąd polski. Takiego rodzaju postanowienie będzie jednak nieważne. Firma niemiecka będzie mogła pozwać firmę polską przed sąd w Polsce, w Niemczech albo w Czechach. Firma Polska będzie mogła natomiast wytoczyć powództwo jedynie w Niemczech albo w Czechach.
Przykład 8
Polska firma z Poznania zawarła umowę z firmą niemiecką z Berlina o przewóz towarów z Niemiec do Czech. W umowie wskazano, że w przypadku sądów polskich właściwy będzie sąd w Poznaniu, w przypadku niemieckich w Berlinie a w przypadku czeskich w Pradze. Jeżeli niemiecka firma pozwie polską firmę w Polsce, to co do zasady właściwym będzie wyłącznie sąd w Poznaniu.
Roszczenia zwrotne pomiędzy przewoźnikami zgodnie z CMR
Czasem mamy do czynienia z sytuacją, gdy przewóz jest wykonywany sukcesywnie przez więcej niż jednego przewoźnika, na podstawie jednej umowy przewozu i jednego listu przewozowego. Regulacja ta nie znajduje zastosowania, gdy przewoźnik posługuje się podwykonawcami. Przewóz musi się bowiem odbywać sukcesywnie. Nie jest to jednak sytuacja częsta
Przewoźnik z roszczeniem zwrotnym powinien wystąpić przed właściwym sądem kraju, w którym jeden z zainteresowanych przewoźników ma stałe miejsce zamieszkania, główną siedzibę, filię lub agencję, za pośrednictwem której zawarto umowę przewozu. Roszczenie zwrotne może być skierowane w jednej i tej samej sprawie przeciwko wszystkim zainteresowanym przewoźnikom.
Przykład 9
Na podstawie jednej umowy przewozowej miało dojść do przewozu na rzecz polskiej firmy towaru pomiędzy Warszawą a Madrytem. Na odcinku Warszawa-Berlin doszło do przewozu przez polską firmę, odcinek Berlin-Paryż wykonała firma niemiecka, a Paryż-Madryt firma francuska. Przesyłka zaginęła, klient – firma polska zażądała odszkodowania od pierwszej firmy przewozowej, czyli firmy polskiej. Polska firma wypłaciła odszkodowanie i chce dochodzić roszczenia zwrotnego od firmy niemieckiej i francuskiej. Obie firmy może pozwać albo w Niemczech albo we Francji.
Przewozy kabotażowe – właściwy sąd dla umowy przewozu
Jak już wskazano, konwencję CMR stosuje się do przewozów międzynarodowych, gdzie miejsce nadania przesyłki znajduje się w innym kraju niż miejsce zakończenia transportu. A co w przypadkach przewozów kabotażowych, gdzie mamy element transgraniczny (np. strony umowy z różnych państw)?
Zastosowanie znajdą unijne przepisy regulujące kwestię jurysdykcji sądów. Chodzi tutaj głównie o rozporządzenie UE nr 1215/2015, tzw. Brukselę I bis.
W pierwszej kolejności strony mogą się umówić co do sądu właściwego. O umowie jurysdykcyjnej i jej wymogach można znaleźć informację <<TUTAJ>>. Warto przypomnieć o możliwości zawarcia umowy jurysdykcyjnej w ogólnych warunkach umów. Jeżeli podpisana umowa zawiera wyraźne odwołanie do ogólnych warunków, to umowa jurysdykcyjna będzie skuteczna, nawet jeżeli dołączone ogólne warunki umów nie zostały przez strony podpisane.
A co, jeżeli strony nie zawarły umowy co do sądu właściwego?
Zastosowanie może zawsze znaleźć reguła ogólna. Sprawę można wytoczyć przed sąd właściwy dla pozwanego.
Przykład 10:
Niemiecka firma przewozowa wykonała przewóz towarów z Monachium do Berlina na rzecz polskiej firmy i nie otrzymała wynagrodzenia. Może pozwać polską firmę przed sąd w Polsce.
Pozywanie kontrahenta w jego Państwie nie zawsze jest tanie i łatwe. Czy Bruksela I bis stwarza inne możliwości?
Skorzystać można w szczególności z art. 7 ust. 1 a) i b) Brukseli I bis. Przepis ten ustanawia właściwość przemienną, czyli stwarza możliwość wyboru powodowi. Powództwo można więc wytoczyć w sprawie umowy w państwie, gdzie znajduje się miejsce wykonania zobowiązania. Uznaje się, że miejscem wykonania w przypadku usług jest miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone. Reguła ta znajdzie zastosowanie przy ustalaniu, który sąd dla umowy przewozu będzie właściwy.
Przykład 11:
Polska firma zleciła niemieckiej firmie przewóz towarów z Paryża do Marsylii. Niemiecka firma nienależycie wykonała zobowiązanie i polska firma postanowiła ją pozwać. Powództwo można wytoczyć bądź zgodnie z właściwością ogólną (siedziba niemieckiej firmy czyli Niemcy) lub zgodnie z właściwością przemienną (miejsce wykonania usługi czyli Francja).
Podsumowanie
Jak widać, w niektórych przypadkach istnieje możliwość, by strony same uregulowały właściwy sąd dla umowy przewozu. Pierwszeństwo tych ustaleń będzie miało miejsce w przewozach krajowych i kabotażowych. Przy przewozie międzynarodowym konwencja CMR dość sztywno reguluje kwestię sądów właściwych.
Warto zawsze skorzystać z doradztwa prawnego z zakresu prawa przewozowego. Radca prawny wskaże nam nie tylko, który sąd będzie właściwy w razie sporu co do umowy przewozu. Przygotuje nam lub przeanalizuje również dla nas umowę transportu, tak by maksymalnie wykorzystać przysługujące możliwości i zagwarantować, że nie będziemy musieli prowadzić sporu przed sądem zagranicznym. Prawnik specjalizujący się w obrocie międzynarodowym pomoże nam w sytuacji, gdy zostaniemy pozwani przed sądem obcego kraju. Pozwoli nam to zapewnić profesjonalną obsługę prawną i pomoc w kontaktach z lokalnym prawnikiem prowadzącym sprawę.
We wszystkich sprawach związanych z transportem kancelaria JLT służy Państwu pomocą.
