Jak nie zostać oszustem podatkowym i nie trafić za faktury VAT na 25 lat do więzienia

Faktury VAT i najnowsze sankcje karne związane z ich nieprawidłowym wystawianiem. Dowiedz się, co może Tobie grozić w przypadku błędnych faktur.

Od 1 marca 2017 r. obowiązują nowe przepisy wprowadzone do Kodeksu karnego dotyczące faktur VAT. Przewidują one surowe kary nie tyle za wyłudzenia podatku, ale już za samo niewłaściwe wystawiania lub posłużenie się fakturami. Warto zatem poznać nowe regulacje, by nie narazić się na srogie kary. Poniższa informacja jest nie jest skierowana do osób, które trudnią się procederem oszustw podatkowych. Nowe przepisy mogą dotknąć w pewnych okolicznościach każdego przedsiębiorcę. Trzeba zatem wiedzieć, na jakie sytuacje zwrócić uwagę.

Co zmieniono w Kodeksie karnym?

Do Kodeksu karnego dodano dwa nowe typy przestępstw. Artykuł 270a regulujący fałszerstwo faktury VAT oraz artykuł 271a przewidujący kary za poświadczenie nieprawdy w fakturze VAT. Do Kodeksu karnego dodano również cztery przepisy (art. 277a–d), które odnoszą się do podwyższonego wymiaru kary w pewnych przypadkach, regulują kwestie grzywny, nadzwyczajnego złagodzenia kary i przewidują możliwość odstąpienia od wymierzenia kary.

Wprowadzenie nowych przepisów nie oznacza, że do tej pory nie było mechanizmu walki z oszustwami podatkowymi na gruncie przepisów karnych. Przepisy Kodeksu karno-skarbowego zawierają stosowne regulacje. Ustawodawca jednak uznał, że interes Skarbu Państwa nie jest dostatecznie chroniony w ten sposób.

Sytuacje podlegające karze

Nowe przepisy karne przewidują sankcje karne za następujące zachowania:

• podrobienie faktury
• przerobienie faktury
• posłużenie się podrobioną lub przerobioną fakturą
• poświadczenie nieprawdy na fakturze
• użycie faktury poświadczającej nieprawdę

Żadna z powyższych sytuacji nie wymaga, żeby osoba dopuszczająca się danego czynu osiągnęła jakiś skutek. Nie jest zatem do popełnienia przestępstwa konieczne, by osiągnąć korzyść majątkową kosztem Skarbu Państwa. Nie musi tym samym dojść do wyłudzenia podatku. Wystarczającym jest samo sfałszowanie faktury lub posłużenie się nieprawidłową fakturą.

Przepisy przewidują kary w zasadzie dla wszystkich uczestników obrotu gospodarczego. Może nie każdy będzie fałszował faktury, ale już posłużenie się sfałszowaną lub nieprawdziwą w treści fakturą może dotknąć każdego.

Podrobienie i przerobienie faktury

Co do zasady faktury wystawia podatnik VAT. Ustawa VAT przewiduje także sytuacje, w których fakturę może wystawić inny podmiot, np. w przypadku samofakturowania. Żeby zatem doszło do podrobienia faktury, musi być ona wystawiona przez nieuprawnioną do tego osobę, z zachowaniem pozorów, że faktura pochodzi od innej osoby.

Przykład:

Podatnik chciałby zwiększyć sobie koszty uzyskania przychodu i umniejszyć należny podatek VAT. Ma kilka faktur od jednego kontrahenta. Licząc na to, że nikt się nie zorientuje, sam wytwarza fakturę pochodzącą jakoby od swojego kontrahenta, nie informując go o tym.

Natomiast przerobienie faktury polega na nadaniu autentycznej fakturze innej treści niż ona pierwotnie posiada.

Przykład:

Podatnik otrzymał od kontrahenta fakturę w wersji elektronicznej. Podatnik przerabia tę fakturę i zmienia na niej kwotę wynagrodzenia.

Pod to przestępstwo może podpadać też wystawienie faktury przez osobę nie będącą podatnikiem VAT lub przez osobę nieuprawnioną do wystawienia faktury w imieniu danej osoby.

W równym stopniu, jak podrobienie i przerobienie faktury, karane jest posłużenie się taką fakturą. Wystarczy, że dana osoba posługuje się jako autentyczną sfałszowaną lub podrobioną fakturą. Nie jest wymagane, by czyniła to w celu uzyskania korzyści majątkowej lub w celu wyłudzenia podatku.

Nasuwa się pytania, czy np. pociągnięty do odpowiedzialności może zostać księgowy z biura rachunkowego lub doradca podatkowy, który rozlicza takie faktury. Jeżeli nie ma świadomości o nieprawidłowościach, to w zasadzie nie. Wymagane jest działanie umyślne. Przestępstwo to można jednak popełnić z zamiarem ewentualnym, jeżeli sprawca przewidywał możliwość popełnienia przestępstwa i z tym się godził.

Dajmy na to, biuro rachunkowe ma klienta, o którym wie, że czasem są u niego pewne nieprawidłowości. Jak klient słyszy, że ma podatek do zapłaty, to nagle pojawiają się faktury od szwagra na wysokie kwoty. Czy można przyjąć, że osoba księgująca te faktury lub ujmująca je w rozliczeniu podatku VAT posługuje się sfałszowanymi fakturami? Nikomu nie życzę, by się o tym przekonał na własnym przykładzie.

Poświadczenie nieprawdy na fakturze

Przypadki podrobienia lub przerobienia faktur są w zasadzie dość oczywiste. Rzetelny przedsiębiorca często z takimi przypadkami się nie spotka. Natomiast wbrew pozorom poświadczenie nieprawdy na fakturze zdarza się dość często.

Poświadczenie nieprawdy na fakturze powinno dotyczyć okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości podatku lub jego zwrotu. Polegać ono będzie na wystawieniu faktury stwierdzającej okoliczności nieistniejące lub przeinaczone, lub też na zatajeniu prawdy, którą należało stwierdzić. Pod tę kategorię podpadać będą w szczególności tak zwane puste faktury. Puste faktury to faktury dokumentujące transakcję, której w rzeczywistości nie było.

Poświadczenie nieprawdy może nastąpić np. w przypadku przeinaczenia rodzaju transakcji, jej wartości, stawki podatku VAT czy też daty wykonania.

W obrocie gospodarczym można często spotkać się niestety z następującymi praktykami:

• wystawienie faktury przez jeden podmiot, choć czynność wykonał inny podmiot (dość częsta praktyka na zasadzie „wykonam dla Pana usługę, ale fakturkę wystawi szwagier, który ma firmę” albo „mam zakaz konkurencji i nie mogę świadczyć oficjalnie usług dla Pana, to kolega by wystawił fakturę, bo dla Pana to chyba bez różnicy”);
• inna treść czynności lub transakcji (często podatnicy nie chcą z pewnych powodów ujawnić faktycznej treści czynności, np. przedsiębiorca kupuje na prywatny użytek meble wypoczynkowe do domu. W ramach „optymalizacji” podatkowej chciałby jednak fakturę wrzucić w koszty i odliczyć podatek VAT. Sprzedawcę prosi, by na fakturze wskazał, że chodzi o sprzedaż mebli biurowych. Innym przykładem może być podanie innej treści czynności, by do transakcji miała zastosowanie określona stawka VAT, np. strony tak nazywają czynność na fakturze, by zastosowanie miała stawka 0% VAT);
• nieprawdziwa data czynności (często w obrocie można spotkać się z sytuacjami, gdzie strony transakcji sztucznie przesuwają datę wykonania czynności i tym samym powstania obowiązku podatkowego. Np. strony umawiają się, że czynność rozliczą już w następnym okresie rozliczeniowym i zmieniają datę wykonania usługi);
• zaniżona lub zawyżona wartość transakcji (strony umawiają się na dane wynagrodzenie, ale z pewnych względów zaniżają lub zawyżają kwotę na fakturze. Np. komuś może zależeć na wygenerowaniu dodatkowych kosztów lub na nieujęciu faktycznej wartości transakcji do celów podatkowych);
• puste faktury – tutaj wachlarz możliwości jest szeroki. Puste faktury mają głównie na celu zwiększenie kosztów prowadzenia działalności lub służyć do przepływu środków pomiędzy podmiotami. Często chodzi tutaj o usługi niematerialne, trudne do weryfikacji, np. usługi marketingowe, doradcze, konsultingowe itd.

Zgodnie z nowymi przepisami karane jest nie tylko wystawienie faktury poświadczającej nieprawdę, lecz też posłużenie się taką fakturą. Biorąc pod uwagę najbardziej jaskrawy przykład, czyli pustą fakturę, karze podlegać będzie zatem wystawca takiej faktury jak i jej nabywca, który się nią posłużył. Jako posłużenie się taką fakturą będzie traktowane np. ujęcie takiej faktury we własnej ewidencji podatkowej i deklaracji podatkowej.

Kary za nieprawidłowe faktury

Wszystkie powyżej opisane przypadki podlegają bardzo surowym karom. Każde z opisanych przestępstw ma swój typ podstawowy, zaostrzony, a także przewiduje się też przypadki mniejszej wagi.

Podstawowy typ przestępstwa zagrożony jest karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Zaostrzona sankcja spotka osobę, która popełnia przestępstwo z użyciem faktury lub faktur o wartości powyżej 5 milionów złotych, lub osobę, która z tego przestępstwa uczyniła sobie stałe źródło dochodów. Tutaj kara to minimum 3 lata więzienia. Kwota 5 milionów dotyczy kwoty z faktury czyli kwoty brutto na fakturze, a nie tylko kwoty samego podatku. Wskazanie, że chodzi tutaj o „fakturę lub faktury” może powodować, że organy ścigania mogą zliczać wartość faktur na przestrzeni pewnego okresu.

Jeżeli kwota z nieprawidłowej faktury lub faktur przekracza 10 milionów złotych, to minimalna kara wynosi 5 lat więzienia a maksymalna 25 lat więzienia. Są to kary niezwykle surowe.

Krytycy nowych regulacji zwracają uwagę, że jeżeli kontrola skarbowa znajdzie taką fakturę na ponad 10 milionów złotych, to może opłacać się zamordowanie urzędnika, bo za to są przewidziane niższe kary (oczywiście jest to gorzki żart, nie należy stosować takiej optymalizacji sankcji karnej).

Dodatkowo na sprawcę przestępstwa fakturowego można nałożyć grzywnę. Górny jej wymiar to 3000 stawek dziennych. Oznacza to, że maksymalna wysokość grzywny to 6 milionów złotych.

W sprawach mniejszej wagi można nałożyć karę grzywny, pozbawienia wolności lub wymierzyć karę pozbawienia wolności do lat 2, a jeżeli kwota z faktury / faktur przekracza 10 milionów złotych, to wymierza się karę pozbawienia wolności do lat 5.

Jak nie zostać oszustem podatkowym?

Podatnicy muszą zachować szczególną ostrożność, by nie podpaść pod nowe sankcje karne związane z fakturami. Warto wprowadzić u siebie w firmę procedurę wystawiania faktur VAT oraz procedurę weryfikowania kontrahentów, którzy wystawiają na nas faktury. Regularnie należy weryfikować, czy nasz kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT. Od 2017 r. może się zdarzyć, że dany podatnik zostanie wykreślony z rejestru VAT nawet bez swojej wiedzy. Dlatego trzeba na bieżąco weryfikować nawet stałych kontrahentów i w odpowiedni sposób to dokumentować.

Oczywiści należy mieć się na baczności, gdy kontrahent prosi o jakieś treści w fakturze, które nie miały miejsca. Samemu rzecz jasna takich faktur nie należy również wystawiać. Warto także dokonywać regularnych przeglądów faktur przez profesjonalny podmiot, np. doradcę podatkowego.

Wszystkie te działania mają na celu zminimalizowanie ryzyka, że danej osobie postawiony zostanie zarzut przestępstwa fakturowego.