Odwrotne obciążenie w usługach budowlanych

Dowiedz się więcej o mechanizmie odwróconego obciążenia (reverse charge) przy usługach budowlanych. Odwrotne obciążenie będzie istotne nie tylko dla każdej firmy z branży budowlanej, ale też dla nabywców usług budowlanych.

Od początku 2017 roku wprowadzono do ustawy o podatku od towarów i usług mechanizm odwrotnego obciążenia (tzw. reverse charge) w przypadku usług budowlanych. Co jest celem tej zmiany? Autorzy przepisów nie ukrywają, że chodzi o pieniądze dla budżetu i uszczelnienie systemu podatku VAT. Ma tym samym wzrosnąć ściągalność podatku VAT od usług budowlanych.

Co to jest mechanizm odwróconego obciążenia?

W typowej sytuacji podatek VAT rozlicza sprzedawca towarów lub usług. Wystawia on na nabywcę fakturę ze swoim wynagrodzeniem i powiększa ją o stawkę podatku. Następnie sprzedawca rozlicza podatek VAT, który otrzymał lub powinien otrzymać od nabywcy, i odprowadza go do urzędu skarbowego. Może przy tym potrącić podatek VAT, który sam poniósł na zakupy związane ze swoją działalnością.

W przypadku odwróconego obciążenia, jak sama nazwa wskazuje, dochodzi do zamiany ról. To nabywca towarów lub usług ma obowiązek rozliczenia podatku należnego VAT. Sprzedawca wystawia fakturę bez VAT i jedynie z adnotacją „odwrotne obciążenie”. Nabywca natomiast wykazuje w swojej deklaracji podatek należny od takiej faktury. Jednocześnie ma prawo do odliczenia podatku należnego od takiej transakcji. Dla nabywcy jest to zatem zazwyczaj neutralne finansowo. Otrzymuje on fakturę bez VAT i w tej samej deklaracji nalicza i odlicza tę samą kwotę, czyli wychodzi na zero.

Odwrotne obciążenie w usługach budowlanych

Mechanizm odwróconego obciążenia należy stosować do określonej listy usług budowlanych. Lista ta ma charakter zamknięty, a poszczególne pozycje wymienione zostały w załączniku nr 14 do ustawy VAT.

Podatnik musi zatem sam ustalić, czy dana usługa podpada pod którąś z pozycji z tej listy. Można przy tym posiłkować się wyszukiwarką na stronie Głównego Urzędu Statystycznego (strona GUS).

Zwrócić należy uwagę, że lista zawiera nie tylko typowe roboty budowlane. Nowe regulacje mogą dotknąć różnych firm świadczących np. usługi wykończeniowe, wynajmu sprzętu budowlanego czy stawiające różnego rodzaju konstrukcje czy rusztowania.

Objaśnienia Ministra Finansów

Nowe przepisy od samego ich uchwalenia wywołują wiele kontrowersji, a firmy nie wiedzą, jak je interpretować.

W celu rozwiania niektórych wątpliwości Minister Finansów wydał w dniu 17 marca 2017 r. tak zwane objaśnienia podatkowe. Objaśnienia podatkowe to nowość wprowadzona do Ordynacji podatkowej z początkiem 2017 r. Mają one odnosić się przede wszystkim do praktycznych aspektów stosowania przepisów. Natomiast istniejące już interpretacje ogólne mają dotyczyć wykładni przepisów budzących szczególne wątpliwości.

Podobnie, jak to jest z interpretacjami indywidualnymi i ogólnymi, podatnik, który zastosuje się odpowiednio do objaśnień MF, nie powinien ponosić ryzyka obciążenia go zobowiązaniem podatkowym w przypadku zmiany wykładni przepisów.

Zasady zastosowania odwróconego obciążenia

Mechanizm odwróconego obciążenia przy usługach budowlanych znajdzie zastosowanie, jeżeli spełnione zostaną łącznie następujące warunki:

• usługodawcą jest podatnik, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku (czyli np. nie spełnia tego wymogu podatnik zwolniony z VAT ze względu na małe obroty);
• usługobiorcą jest podatnik VAT zarejestrowany jako podatnik czynny;
• usługodawca świadczy usługi jako podwykonawca.

Z tej regulacji wynika zatem, że nie każda usługa budowlana będzie rozliczona z zastosowaniem odwrotnego obciążenia. Niezbędne jest to, by usługi budowlane były świadczone przez „podwykonawcę”.

Kim jest podwykonawca?

Od samego początku nowe przepisy budziły najwięcej wątpliwości przy kwestii określenia, kim jest podwykonawca. W ustawie o VAT nie zdefiniowano tego pojęcia. Duża część objaśnień MF jest poświęcona temu zagadnieniu.

Ministerstwo Finansów odwołuje się do słownikowego znaczenia tego terminu. MF powołuje przy tym definicję z jednego z internetowych słowników języka polskiego. Podwykonawca zatem to „firma lub osoba wykonująca pracę na zlecenie głównego wykonawcy”.

Weźmy typowy schemat prowadzenia prac budowlanych. Mamy inwestora (np. dewelopera), który zleca generalnemu wykonawcy postawienie budynku. Generalny wykonawca posiłkuje się przy tym innymi podmiotami, które realizują część robót (np. wykonują fundamenty, prace murarskie itd.).

W powyższym schemacie te inne podmioty są podwykonawcą generalnego wykonawcy. Za swoje usługi powinni wystawić zatem fakturę bez VAT z zastosowaniem odwrotnego obciążenia. Natomiast generalny wykonawca rozliczy się z inwestorem na zasadach ogólnych. Oznacza to, że generalny wykonawca wystawi na inwestora fakturę z należnym VAT.

W ocenie wielu osób zastosowanie mechanizmu odwróconego obciążenia pogorszy sytuację podwykonawców. Za swoje zakupy (np. nabycie materiałów budowlanych niezbędnych do wykonania usługi) będą musieli zapłacić fakturę z naliczonym VAT. Na rzecz generalnego wykonawcy wystawią już jednak fakturę bez VAT. Skutkiem tego w swojej deklaracji będą mieli często nadwyżkę podatku naliczonego z własnych zakupów. Będą musieli zatem wystąpić do urzędu skarbowego o zwrot VAT. A wiadomo, nikt tego nie lubi, ponieważ to trwa i często wiąże się z kontrolą podatkową.

Plusem może być natomiast to, że podwykonawcy nie będą musieli z własnej kieszeni odprowadzać podatku VAT, gdy wystawili fakturę a odbiorca usługi opóźnia się z zapłatą.

Skąd podwykonawca wie, że jest podwykonawcą?

Ustalenie, czy firma świadcząca usługę budowlaną działa jako podwykonawca, może być problematyczne. Firmy budowlane staną przed dylematem, czy wystawić fakturę z VAT czy też zastosować mechanizm odwrotnego obciążenia. Kwestia ma znaczenie decydujące, bo jeżeli okaże się, że odwrócone obciążenie nie miało zastosowania, to firma budowlana miała obowiązek rozliczyć VAT. Tym samym narazi się na konsekwencje prawne, np. przywróconą do życia sankcję w VAT.

Często firma budowlana będzie musiała polegać jedynie na oświadczeniu zamawiającego usługę budowlaną. Może się jednak okazać, że firma budowlana zostanie wprowadzona w błąd. Ustawodawca nie przewidział ochrony dla podatnika przed nieuczciwym nabywcą, tak jak ma to miejsce w przypadku dostaw elektroniki, które też są objęte w pewnych okolicznościach mechanizmem odwrotnego obciążenia.

Co ważne, fakt zgłoszenia inwestorowi powierzenia prac podwykonawcy pozostaje bez wpływu na posiadanie statusu podwykonawcy w rozumieniu przepisów VAT. Podwykonawcą się jest, obiektywnie, bez względu na dopełnienie formalności przewidzianych np. w Kodeksie cywilnym.

Uwaga na refaktury

Przepisy VAT przewidują fikcję, że podmiot refakturujący usługę sam nabywa a następnie usługę odsprzedaje. Skoro tak – to można pokusić się o wniosek, że podmiot refakturujący usługę budowlaną sam świadczy usługi budowlane i to przy pomocy podwykonawców.

Weźmy taki przykład. Właściciel budynku umówił się z najemcą lokalu, że wykona na jego rzecz remont lokalu. W tym celu angażuje firmę budowlaną, która wystawia na jego rzecz fakturę. Następnie właściciel budynku refakturuje usługę na najemcę. Czy firma budowlana działa zatem jako podwykonawca i powinna wystawić fakturę bez VAT? Co jeżeli właściciel i najemca zmienią zdanie, co do sposobu rozliczenia kosztów remontu i nie poinformują o tym firmy budowlanej? Odpowiedź na te pytania przynieść musi praktyka i pojawiające się rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych.

Wniosek jest jednak prosty. Należy zachować szczególną ostrożność przy refakturowaniu usług budowlanych. Firmy budowlane powinny natomiast zatroszczyć się o stosowne dokumenty, by móc w razie czego wykazać, że działały jako podwykonawca lub odbiorca usługi nabył ja dla siebie.

Więcej o odwrotnym obciążeniu i interpretacjach dotyczących jego stosowania w praktyce znajdziesz <<TUTAJ>>.

Jeżeli mieliby Państwo wątpliwości co do rozliczenia danej usługi, kancelaria JLT służy wsparciem prawnym i podatkowym.